ဝီထိ (၁)

ဝီထိ (၁)

သဟဇာတပစၥည္း အေၾကာင္းမသြားခင္ ဝီထိကို သၿဂႋဳဟ္နည္းအားျဖင့္ ျပန္လည္၍ နည္းနည္းတင္ျပခ်င္ပါတယ္။

'ဝီထိ' သဒၵါသည္ 'အစဥ္အတုိင္း' ကို ေဟာ၏ ။ လူတို႔၏ သြားလာရာ ခရီးစဥ္သည္ ရြာစဥ္ကို မေက်ာ္ဘဲ တစ္ရြာၿပီးတစ္ရြာ အစဥ္အတိုင္း ျဖစ္သန္းသြားသကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ စိတၱနိယာမအရ စိတ္တို႔၏ ျဖစ္စဥ္သည္ ျဖစ္သင့္ေသာ စိတ္အစဥ္တို႔ကို မေက်ာ္မူဘဲ စိတ္တစ္ခုၿပီးတစ္ခု အစဥ္အတိုင္း ျဖစ္ပ်က္ရ၏ ။

ဥပမာ - မ်က္စိ အၾကည္ဓာတ္၌ အဆင္းအာ႐ံု ထင္ေပၚလာေသာအခါ ပထမ ထိုအာ႐ံုကို ဆင္ျခင္ႏွလံုးသြင္းေသာ ပဥၥဒြါရာဝဇၹန္းစိတ္ ျဖစ္ရ၏ ။ ထုိ႔ေနာက္ ထင္လာေသာ ႐ူပါ႐ံုကို ျမင္ေသာ စကၡဳဝိညာဏ္စိတ္ ျဖစ္ရ၏ ။ ျမင္႐ံုသာ ျမင္ေသး၏ ။ မည္သည့္အဆင္းဟူ၍ မသိေသးေခ်။ ထုိ႔ေၾကာင့္ စကၡဳဝိညာဏ္ ျမင္လုိက္သည့္ ႐ူပါ႐ံုကို လက္ခံယူေသာ သမၸဋိစၧိဳင္းစိတ္ ဆက္လက္ျဖစ္ရ၏ ။ ထို႔ေနာက္ ထုိ႐ူပါ႐ံုကို စံုစမ္းေသာ သႏၲီရဏစိတ္ ျဖစ္၏ ။ ထုိ႔ေနာက္ 'ဤ႐ူပါ႐ံုသည္ မည္သည့္အရာပဲ' ဟု အာ႐ံုကို ဆံုးျဖတ္ေသာ မေနာဒြါရာဝဇၨန္းစိတ္ (ဝုေ႒ာစိတ္) ျဖစ္၏ ။ ထုိ႔ေနာက္ အာ႐ံုကို ပိုင္းပိုင္းျခားျခား သိလ်က္ အာ႐ံု၏ အရသာကို ခံစားေသာ ေဇာစိတ္တို႔သည္ အရိွန္အဟုန္ႏွင့္ ျဖစ္၏ ။ ထုိ႔ေနာက္ ေဇာစိတ္၏ အဟုန္ေၾကာင့္ ေဇာအစဥ္ေနာက္သို႔ လုိက္ေသာ တဒါ႐ံုစိတ္ ျဖစ္ေပၚ၏ ။ ထုိ႔ေနာက္ ျမင္သိျခင္းကိစၥ ၿပီးဆံုးၿပီျဖစ္၍ ဘဝင္စိတ္သည္ ျဖစ္ျမဲအတုိင္း ဆက္လက္ျဖစ္သြားရ၏ ။

ဤသို႔ ဒြါရ ၆-ပါး၌ ထင္လာေသာ အာ႐ံုတစ္ခုစီကို သိႏိုင္ရန္ ပဥၥဒြါရဝဇၨန္း စကၡဳဝိညာဏ္-စသည္ျဖင့္ ျဖစ္ေပၚရေသာ စိတ္အစဥ္တစ္ခုစီကို 'ဝီထိ'-ဟု ေခၚသည္။

ဝီထိစိတ္ႏွင့္ ဝီထိမုတ္စိတ္မ်ား

တစ္ဘဝ၌ ပထမဆံုးျဖစ္ေသာ စိတ္ကို ပဋိသေႏၶစိတ္ဟု ေခၚပါတယ္။ ထုိပဋိသေႏၶစိတ္သည္ ကံ ကမၼနိမိတ္ ဂတိနိမိတ္ သံုးမ်ဳိးတြင္ တစ္မ်ဳိးမ်ဳိးကို အာ႐ံုျပဳ၏ ။ ပဋိသေႏၶစိတ္ ခ်ဳပ္ေပ်ာက္ၿပီးသည္ႏွင့္ တစ္ၿပိဳင္နက္ ဘဝကို ဆက္ေပးေသာ ဘဝင္စိတ္ တို႔သည္ ပဋိသေႏၶစိတ္ ယူေသာအာ႐ံုကိုပင္ ဆက္ယူလ်က္ ဆက္ကာဆက္ကာ ျဖစ္ပ်က္သြားၾက၏ ။ တစ္ဘဝ၏ ေနာက္ဆံုးစိတ္ျဖစ္ေသာ ဘဝင္စိတ္ကို စုတိစိတ္ဟု ေခၚ၏ ။ စုတိစိတ္သည္လည္း ပဋိသေႏၶစိတ္ႏွင့္ ဘဝင္စိတ္-တို႔ ယူေသာ အာ႐ံုကိုပင္ ဆက္ယူ၏ ။

ထုိပဋိသေႏၶစိတ္, ဘဝင္စိတ္ႏွင့္ စုတိစိတ္-တို႔၏ အာ႐ံုသည္ အလြန္သိမ္ေမြ႕သျဖင့္ ကၽြႏု္ပ္တို႔ မသိရိွၾကေခ်။ ဤစိတ္တို႔သည္ စိတ္တစ္မ်ဳိးတည္း ျဖစ္ေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊ ဒြါရ ၆-ပါးတို႔၌ မျဖစ္ေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း ဤစိတ္တို႔ကို ဝီထိမုတၱ = ဝီထိမွ အလြတ္ျဖစ္ေသာစိတ္မ်ားဟု မွတ္ယူရ၏ ။

ဘဝင္စိတ္အစဥ္ ျဖစ္ေပၚေနစဥ္ ဒြါရ ၆-ပါးအနက္ တစ္ပါးပါး၌ အဆင္း၊ အသံ၊ အနံ႔ - စသည့္ ျပင္ပအာ႐ံုတစ္မ်ဳိးမ်ဳိး ထိတုိက္လာသည့္အခါ ထုိအာ႐ံုကို သိႏိုင္ရန္ ပဥၥဒြါရာဝဇၨန္း၊ စကၡဳဝိညာဏ္- စသည္ျဖင့္ စိတ္တစ္ခုၿပီး တစ္ခု စီတန္းကာ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊ စကၡဳဒြါရ - စသည့္ ေျခာက္ဒြါရတို႔၌ ထုိက္သည့္အားေလွ်ာ္စြာ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊ ဤစိတ္အစဥ္အတန္းကို 'ဝီထိ' ဟု ေခၚဆိုရ၏ ။

ဘဝင္စိတ္အစဥ္သည္ တည္ၿငိမ္ေနေသာ ပင္လယ္ေရျပင္ႏွင့္ တူ၏ ။ ဝီထိစိတ္ အစဥ္တို႔သည္ ေလမုန္တုိင္း၏ ပင့္ေဆာင္မႈေၾကာင့္ ႂကြတက္မို႔ေမာက္လာၾကသည့္ ပင္လယ္ဒီလႈိင္းမ်ားႏွင့္ တူၾက၏ ။

စိတ္၏ အသက္

စိတ္တစ္ခုစီ၏ ဥပါဒ္ခဏ, ဌီခဏ, ဘင္ခဏ ဟူေသာ ခဏငယ္ ၃-ခ်က္ကို စိတၱကၡဏတစ္ခု-ဟု ေခၚ၏ ။ ထုိစိတၱကၡဏတစ္ခ်က္ (ဝါ) ခဏငယ္ ၃-ခ်က္သည္ စိတ္တစ္ခု၏ အသက္တည္း။

ဥပါဒ္ = ဥပၸါဒ = ျဖစ္ေပၚလာမႈ၊
ဌီ = ဌီတိ = ျဖစ္ေပၚၿပီးေနာက္ တည္ေနမႈ၊
ဘင္ = ဘဂၤ = တည္ေနၿပီးေနာက္ ပ်က္စီးခ်ဳပ္ကြယ္မႈ၊

ျဖစ္ေပၚရန္အေၾကာင္း ျပည့္စံုညီညြတ္၍ ပရမတၳတရားတို႔၏ ေရွးဦးျဖစ္ေပၚလာေသာ ခဏအခါသည္ ဥပါဒ္ခဏ မည္၏ ။
ျဖစ္ေပၚၿပီးေနာက္ ပရမတၳတရားတို႔၏ မခ်ဳပ္ေသးမီ တည္ေနေသာ အခိုက္အတန္႔သည္ ဌီခဏ မည္၏ ။
ျဖစ္ေပၚတည္ၿပီးေနာက္ ပရမတၳတရားတို႔၏ ကြယ္ေပ်ာက္ခ်ဳပ္ဆံုးေသာ ခဏအခါသည္ ဘင္ခဏ မည္၏ ။

ထိုဥပါဒ္-ဌီ-ဘင္ ခဏငယ္ ၃-ခ်က္ႏွင့္ ညီမွ်ေသာ စိတၱကၡဏတစ္ခ်က္သည္ မ်က္ေတာင္တစ္ခတ္ လွ်ပ္တစ္ျပက္ခန္႔ကာလတြင္ စိတၱကၡဏေပါင္း ကုေဋတစ္သိန္းေက်ာ္ရိွသည္ဟု က်မ္းဂန္၌ ဆိုထား၏ ။ ထုိ႔ေၾကာင့္ စိတၱကၡဏတစ္ခုသည္ မ်က္ေတာင္တစ္ခတ္မွ်ကာလ၏ ကုေဋတစ္သိန္းပံု တစ္ပံုခန္႔သာ ၾကာရွည္၏ ။
 

႐ုပ္၏ အသက္

စိတၱကၡဏေပါင္း ၁၇-ခ်က္သည္ ႐ုပ္သက္တစ္ခုႏွင့္ ညီမွ်၏ ။ တစ္နည္းဆိုေသာ္ ႐ုပ္၏ အသက္သည္ စိတ္အသက္၏ ၁၇-ဆႏွင့္ ညီမွ်၏ ။ စိတ္တစ္ခု၏ အသက္သည္ ခဏငယ္ ၃-ခု ရိွသည့္အတြက္ ႐ုပ္သက္တစ္ခုတြင္ စိတ္ခဏငယ္ ၁၇*၃ = ၅၁ ခ်က္ ရိွ၏။

ထုိ ၅၁-ခ်က္တြင္ အစျဖစ္ေသာ ခဏငယ္တစ္ခုကား​ ႐ုပ္၏ ဥပါဒ္ခဏတည္း။ အဆံုးျဖစ္ေသာ ခဏငယ္တစ္ခုကား ႐ုပ္၏ ဘင္ခဏတည္း။ အလယ္ျဖစ္ေသာ ခဏငယ္ေပါင္း ၄၉-ခုကား ႐ုပ္၏ ဌီခဏတည္း ။

သို႔အတြက္ ႐ုပ္၏ ဥပါဒ္ခဏႏွင့္ ဘင္ခဏတို႔သည္ စိတ္၏ ဥပါဒ္ခဏ ဘင္ခဏတို႔ႏွင့္ အခ်ိန္ကာလ အတူတူပင္ ျဖစ္ၾက၏ ။ ႐ုပ္၏ ဌီခဏကမူ စိတ္၏ ဌီခဏထက္ ၄၉-ဆ ၾကာရွည္၏ ။ ဤအေၾကာင္းေၾကာင့္ ႐ဳပ္ကလာပ္မ်ားစြာ စုေဝးႏို္င္ၿပီး ထုိ႐ုပ္အစုအေဝးကို ကၽြႏု္ပ္တို႔ ျမင္ေတြ႕ႏိုင္၏ ။ အလြန္လ်င္ျမန္စြာ တစ္ခုခ်င္းျဖစ္ေသာစိတ္ကိုမူ မည္သည့္အခါမွ် မျမင္ေတြ႕ႏုိင္ေခ်။

မ်က္ေတာင္တစ္ခတ္ လွ်ပ္တစ္ျပက္ခန္႔ အခ်ိန္ကာလတြင္ ႐ုပ္သက္ေပါင္း ကုေဋ ၅၈၀၀-ေက်ာ္ ရိွသည္ကို တြက္ခ်က္ၾကည့္ႏုိင္ပါသည္။

ဝီထိ ၆-မ်ုိး

မ်က္စိတံခါးေပါက္ဟု ေခၚဆိုအပ္သည့္ စကၡဳဒြါရ၌ ထင္လာေသာ ႐ူပါ႐ံု (အဆင္း)ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ျဖစ္ေပၚလာသည့္ စိတ္အစဥ္ကို စကၡဳဒြါရဝီထိ-ဟု ေခၚ၏ ။

နားတံခါးေပါက္ဟု ေခၚဆိုအပ္သည့္ ေသာတဒြါရ၌ ထင္လာေသာ သဒၵ႐ံု (အသံ)ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ျဖစ္ေပၚလာသည့္ စိတ္အစဥ္ကို ေသာတဒြါရဝီထိ-ဟု ေခၚ၏ ။

ႏွာတံခါးေပါက္ဟု ေခၚဆုိအပ္သည့္ ဃာနဒြါရ၌ ထင္လာေသာ ဂႏၶာ႐ံု (အနံ႔)ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ျဖစ္ေပၚလာသည့္ စိတ္အစဥ္ကို ဃာနဝီထိ-ဟု ေခၚ၏ ။

လွ်ာတံခါးေပါက္ဟု ေခၚဆိုအပ္သည့္ ဇိဝွာဒြါရ၌ ထင္လာေသာ ရသာ႐ံု (အရသာ)ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ျဖစ္ေပၚလာသည့္ စိတ္အစဥ္ကို ဇိဝွာဒြါရဝီထိ-ဟု ေခၚ၏ ။

ကိုယ္တံခါးေပါက္ဟု ေခၚဆုိအပ္သည့္ ကာယဒြါရ၌ ထင္လာေသာ ေဖာ႒ဗၺာ႐ံု (အထိအေတြ႕)ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ျဖစ္ေပၚလာသည့္ စိတ္အစဥ္ကို ကာယဒြါရဝီထိ-ဟု ေခၚ၏ ။

စိတ္တံခါးေပါက္ဟု ေခၚဆိုအပ္သည့္ မေနာဒြါရ၌ ထင္လာေသာ ဓမၼာ႐ံု (အၾကံအေတြး စသည္)ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ျဖစ္ေပၚလာသည့္ စိတ္အစဥ္ကို မေနာဒြါရဝီထိ-ဟု ေခၚ၏ ။

ေဆာင္ပုဒ္။ ။ ေျခာက္ဒြါရဝယ္၊ စိတ္အစဥ္ျခယ္၊ ေျခာက္သြယ္ ဝီထိထုတ္။ (ဒြါရ ေျခာက္ပါးကို အေၾကာင္းျပဳ၍ စိတ္အစဥ္ ေျခာက္မ်ဳိး (ဝါ) ဝီထိ ေျခာက္မ်ဳိး ျဖစ္ေပၚသည္။)

ဆသကၠ ေျခာက္မ်ဳိး ေျခာက္လီ

* ဝီထိပိုင္း၌ ေျခာက္ခု အေပါင္းအစု-ဟူေသာ ဆကၠတို႔သည္ အဘယ္မွ် ရိွသနည္း။
ဝတၳဳဆကၠ၊ ဒြါရဆကၠ၊ အာရမၼဏဆကၠ၊ ဝိညာဏဆကၠ၊ ဝိသယပၸဝတၳိဆကၠ၊ ဝီထိဆကၠ-ဟူ၍ ေျခာက္ပါး ရိွသည္။

ဝတၳဳဆကၠ ။ ။ စကၡဳဝတၳဳ၊ ေသာတဝတၳဳ၊ ဃာနဝတၳဳ၊ ဇိဝွာဝတၳဳ၊ ကာယဝတၳဳ၊ ဟဒယဝတၳဳ-ဟူေသာ ဝတၳဳေျခာက္ခု အစုကို ဝတၳဳဆကၠ-ဟု ေခၚ၏ ။ ပထမဝတၳဳ ငါးခုသည္ စကၡဳပသာဒ - စသည့္ ပသာဒ႐ုပ္ ၅-ပါး ျဖစ္၏ ။ ဆ႒မေျမာက္ ဟဒယဝတၳဳသည္ ႏွလံုးအတြင္းရိွ ေသြး၌ တည္ေသာ ဝတၳဳ ျဖစ္၏ ။

ဒြါရဆကၠ ။ ။ စကၡဳဒြါရ၊ ေသာတဒြါရ၊ ဃာနဒြါရ၊ ဇိဝွာဒြါရ၊ ကာယဒြါရ၊ မေနာဒြါရ - ဟူေသာ ဒြါရ ေျခာက္ခုအစုကို ဒြါရဆကၠ-ဟု ေခၚ၏ ။ ပထမဒြါရ ငါးပါးသည္ ပသာဒ႐ုပ္ ၅-ပါးပင္ ျဖစ္၍၊ ႐ုပ္ဒြါရမ်ား ျဖစ္ၾက၏ ။ မေနာဒြါရမွာ ဘဝင္စိတ္ ၁၉-ပါး ျဖစ္သျဖင့္ နာမ္ဒြါရ ျဖစ္၏ ။

အာရမၼဏဆကၠ ။ ။ ႐ူပါ႐ံု၊ သဒၵါ႐ံု၊ ဂႏၶာ႐ံု၊ ရသာ႐ံု၊ ေဖာ႒ဗၺာ႐ံုႏွင့္ ဓမၼာ႐ံု-တို႔သည္ အာရမၼဏဆကၠ ျဖစ္၏ ။

(ဝတၳဳဆကၠ၊ ဒြါရဆကၠ၊ အာရမၼဏဆကၠ-တို႔အား ပိုသေဘာေပါက္ရန္ ပကိဏ္းလည္း ေလ့လာၾကပါ။)

ဝိညာဏဆကၠ ။ ။ စကၡဳဝိညာဏ္၊ ေသာတဝိညာဏ္၊ ဃာတဝိညာဏ္၊ ဇိဝွာဝိညာဏ္၊ ကာယဝိညာဏ္၊ မေနာဝိညာဏ္-ဟူေသာ ဝိညာဏ္ ေျခာက္ပါးကုိ ဝိညာဏဆကၠ-ဟု ေခၚပါသည္။
ဝိညာဏ = ဝိညာဏ္-ဟူသည္မွာ သိျခင္း (စိတ္)ပင္ ျဖစ္၏ ။

ဝီထိဆကၠ ။ ။ စကၡဳဒြါရဝီထိ၊ ေသာတဒြါရဝီထိ၊ ဃာနဒြါရဝီထိ၊ ဇိဝွာဒြါရဝီထိ၊ ကာယဒြါရဝီထိ၊ မေနာဒြါရဝီထိ-ဟူ၍ ဝီထိေျခာက္ပါးကို ဝီထိဆကၠ-ဟု ေခၚ၏ ။

စကၡဳဒြါရဝီထိကို စကၡဳဝိညာဏဝီထိ-ဟုလည္း ေခၚ၏ ။ စကၡဳဒြါရ၌ ထင္လာေသာ အာ႐ံုကို စကၡဳဝိညာဏ္စိတ္က ျမင္သည္ႏွင့္စပ္၍ အဆက္ဆက္ျဖစ္လာေသာ စိတ္အစဥ္ကို စကၡဳဝိညာဏဝီထိ-ဟု ေခၚဆိုႏိုင္၏ ။ ဒြါရ၏ အစြမ္းျဖင့္ စကၡဳဒြါရဝီထိ-ဟု ေခၚ၍ ဝိညာဏ္၏ အစြမ္းျဖင့္ စကၡဳဝိညာဏဝီထိ-ဟု ေခၚျခင္း ျဖစ္၏ ။

ထိုနည္းတူ က်န္သည့္ဝီထိငါးပါးကို ေသာတဝိညာဏဝီထိ၊ ဃာတဝိညာဏဝီထိ၊ ဇိဝွာဝိညာဏဝီထိ၊ ကာယဝိညာဏဝီထိ၊ မေနာဝိညာဏဝီထိ-ဟုလည္း ေခၚဆိုအပ္၏ ။

ဝိသယပၸဝတၱိဆကၠ ။ ။ ဝိသယ = အာ႐ံု + ပဝတၱိ = ျဖစ္ျခင္း, ထင္ျခင္း။ ဒြါရတို႔၌ အာ႐ံု၏ ျဖစ္ျခင္းကို ဝိသယပၸဝတၱိ-ဟု ေခၚ၏ ။ တစ္နည္း... အာ႐ံုတို႔၌ စိတ္ျဖစ္ျခင္းသည္ ဝိသယပၸဝိတၱိ - မည္၏ ။

ပဥၥဒြါရ၌ ျဖစ္ေသာ အာ႐ံု ၄-ပါး

၁။ အတိမဟႏၲ႐ံု = ထင္ရွားအားႀကီးေသာ အာ႐ံု ငါးပါး၊
၂။ မဟႏၲ႐ံု = သင့္တင့္ ထင္ရွားအားႀကီးေသာ အာ႐ံု ငါးပါး၊
၃။ ပရိတၱာ႐ံု = မထင္ရွား မသိသာသည့္ အားနည္းေသာ အာ႐ံု ငါးပါး၊
၄။ အတိပရိတၱာ႐ံု = အလြန္တရာ မသိသာ မထင္ရွား၍ အားနည္းလွေသာ အာ႐ံု ငါးပါး။

မေနာဒြါရ၌ ျဖစ္ေသာ အာ႐ံု ၂-ပါး

၁။ ဝိဘူတာ႐ံု = ထင္ထင္ရွားရွားျဖစ္ေသာ အာ႐ံု၊
၂။ အဝိဘူတာ႐ံု = မထင္မရွားျဖစ္ေသာ အာ႐ံု ။
အထက္တြင္ ေဖာ္ျပထားသည့္အတုိင္း ဒြါရတုိ႔၏ အာ႐ံု ထင္ပံု (၆)မ်ိဳးကို ဝိသယပၸဝတၱိဆကၠ - ဟု ေခၚ၏ ။

ဝိသယပၸဝတၱိ ၉-မ်ဳိး ။ ။ အထက္ပါ အာ႐ုံထင္ပံု ေျခာက္မ်ဳိးတို႔သည္ ဝီထိစိတ္တို႔၏ ဝိသယပၸဝတၱိ ေျခာက္မ်ဳိး ျဖစ္၏ ။ ဝီထိမုတ္-ေခၚေသာ ပဋိသေႏၶ, ဘဝင္, စုတိစိတ္-တို႔၏ ဝိသယပၸဝတၱိကား ကံ, ကမၼနိမိတ္, ဂတိနိမိတ္-အားျဖင့္ သံုးမ်ဳိးရိွ၏ ။ သုိ႔အတြက္ စုစုေပါင္း ဝိသယပၸဝတၱိ ၉-မ်ဳိး ရိွ၏ ။

ဆက္ရန္ .... ဝီထိ (၂) သို႔